ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ ΚΑΡΑΛΗΣ
το τραγούδι του Γιαννάκη Καραλή
ΜΙΑ ΓΕΥΣΗ ΠΩΣ ΔΙΕΞΑΓΟΝΤΑΝ ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΟΥ 1821
Το τραγούδι του Γιαννάκη Καραλή, είναι επιτραπέζιο, και είναι πολύ διαδεδομένο στη Πελοπόννησο και ιδιαίτερα στην επαρχία Γορτυνίας και Καλαβρύτων. Ακούγεται συχνά ακόμη και σήμερα σε διάφορα γλέντια, πανηγύρια, και γάμους και το απαντάμε σε πολλές παραλλαγές. Αναφορικά με τον ήρωα του τραγουδιού, οι πληροφορίες που έχουμε λέγεται ότι δολοφονήθηκε από τους αντιπάλους του στην Κοντοβάζαινα Αρκαδίας. Οι πληροφορίες περί του επεισοδίου είναι ελλιπείς και συγκεχυμένες και δεν διαφωτίζουν αρκετά ούτε τα πρόσωπα που εμπλέκονται σ’ αυτό το περιστατικό αλλά ούτε και τον χρόνο διεξαγωγής του. Στο μόνο που συμφωνούν είναι ότι ο Γιαννάκης Καραλής, ήταν ένας ισχυρός τοπικός παράγοντας, από το χωριό Βελημάχι της Γορτυνίας και είχε ενεργή ανάμειξη στα κοινά του τέως Δήμου Ελευσίνας (Αρκαδίας). Η ανάμειξή του στα κοινά, ήταν και η αιτία των συχνών συγκρούσεων και αντιπαραθέσεων, με τους άλλους ισχυρούς παράγοντες της εν λόγω περιοχής. Συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις, που συχνά οδηγούσαν τους αντιπάλους σε άγριους ξυλοδαρμούς, κλοπές, μαχαιρώματα και άγριες δολοφονίες, όπως στην περίπτωση του Γιαννάκη Καραλή, ο οποίος αναμφίβολα, υπήρξε και αυτός θύμα των πολιτικών και οικονομικών ανταγωνισμών της εποχής εκείνης στην περιοχή του.
Αφορμή για την άγρια δολοφονία του Γιαννάκη Καραλή, στάθηκε κάποια δημοπρασία, που διεξαγόταν στο μεγαλύτερο κεφαλοχώρι της περιοχής την Κοντοβάζαινα, έδρα του τότε Δήμου Ελευσίνας, προφανώς όχι για την είσπραξη των φόρων αλλά για την εξαγορά της ψήφου των χωριών για λογαριασμό του Θεοδώρου Δεληγιάννη, και όχι για την ανάθεση είσπραξης των φόρων της περιοχής, όπως αυτό ακριβώς γινόταν επί τουρκοκρατίας στον Μοριά.
Το πότε διαδραματίστηκε το περιστατικό, αυτό μας είναι σχεδόν άγνωστο. Όμως σε ένα Προβούλευμα Εκτελεστικού υπ’ αριθμ. 704, Αναφορά Υπουργείου Πολέμου, Συνέλευση Βουλευτικού – πρακτικά 3η Νοεμβρίου 1824, μεταξύ άλλων, αναφέρεται και το όνομα Γιαννάκης Καραλής υποχιλίαρχος. Όμως όπως αναφέρει ο Χρήστος Καπράλος στο βιβλίο του «Αρκαδικοί Θρύλοι», σελίδα 106, το περιστατικό πρέπει να διαδραματίσθηκε κατά την τελευταία δεκαετία του 1890. Ο Γιαννάκης Καραλής, αναφέρεται απόγονος των οπλαρχηγών του 1821 Ιωάννη και Χρυσαντάκη Καραλή. Για την εποχή εκείνη ήταν ένας από τους ισχυρότερους παράγοντες στο Βελημάχι, ενώ στην Βάχλια και Κοντοβάζαινα αντίστοιχα ήταν ισχυροί παράγοντες οι Βαχλιωταίοι (οικογ. Βαχλιώτη) και οι Κορομαντζαίοι (οικογ. Κορομάντζου). Από τους Κορομαντζαίους ήταν και ο Δήμαρχος της περιοχής τον οποίον ο Καραλής υπολόγιζε σαν τον κυριότερο αντίπαλό του στην δημοπρασία της Κοντοβάζαινας, το μεγαλύτερο από τα τρία κεφαλοχώρια του δήμου Ελευσίνος. Τ’ άλλα δύο κεφαλοχώρια, για τα οποία γίνεται αναφορά στο τραγούδι, θα πρέπει να ήταν το Βελημάχι και η Δίβριτσα (σημ. Δήμητρα).
Κατά τον ερευνητή Χρήστο Κωνσταντινόπουλο, ο Καραλής καταγόταν από το Βελημάχι της Γορτυνίας, και συγκεκριμένα από τον συνοικισμό Σουδελή. Ο δε Τούμπανος, που χρημάτισε και Δήμαρχος καταγόταν από την Δίβριτσα και ονομαζόταν Χριστόπουλος, το Τούμπανος ήταν το παρατσούκλι του. Ο Ανάστος Βαχλιώτης, καταγόταν από την Βάχλια και ήταν ισχυρός τοπικός παράγοντας και κομματάρχης 1*, όπως και ο Τούμπανος, υποκίνησε –σύμφωνα με την παράδοση- τον Κοντοβαζαινίτη συγγενή του Σεραφείμ Βασιλάκη, να δολοφονήσει τον Γιαννάκη Καραλή. Μας είναι άγνωστο ποιο ρόλο έπαιξε σ’ αυτήν την υπόθεση ο Τούμπανος. Ο εμπνευστής και οργανωτής της δολοφονίας του Καραλή, Σεραφείμ Βασιλάκης, χρησιμοποίησε ως εκτελεστικά όργανα τους αδελφούς Πεντεχρή (σήμερα Ασημακόπουλος).
Σύμφωνα με το τραγούδι, ο Γιαννάκης Καραλής δολοφονήθηκε στην «Βρύση του Κόρκορη», η οποία υπάρχει ακόμη και σήμερα στην Κοντοβάζαινα. Βρίσκεται μέσα στον οικισμό και σήμερα εκ παραφράσεως, την ονομάζουν «Κόκκορη Βρύση».
Σε κάποια άλλη παραλλαγή του τραγουδιού, σε κάποιο στίχο του, αναφέρεται, ότι το επεισόδιο διεξήχθη σε διαφορετική τοποθεσία, όπου υπάρχει κι εκεί μια πηγή που λέγεται Κριθαρά Βρύση:
«…μπροστά καρτέρι του ’χανε στου Κριθαρά την βρύση.
Ποτέ του να μη έσωνε εκειά να ξαγναντήσει …».
Η πηγή αυτή υπάρχει και σήμερα, βρίσκεται στην τοποθεσία Κλήμα, επάνω στον δρόμο από Κοντοβάζαινα προς Βελημάχι, κάπου δυο χιλιόμετρα από το Βελημάχι, στα όρια των δύο χωριών. Μάλλον η πιο πιθανή τοποθεσία που έστησαν καρτέρι και σκότωσαν τον Καραλή ήταν η καταλληλότερη και προσφερόταν για ένα τέτοιο εγχείρημα. Μακριά από κατοικημένο τόπο, ιδανικό μέρος για καρτέρι, διότι πάντα οι πηγές που βρίσκονταν επάνω στους δρόμους ήταν τόπος ανάπαυσης, για τους ανθρώπους αλλά και για τα υποζύγια. Εκεί σταματούσαν να πιουν νερό να δροσιστούν και να πάρουν μια ανάσα. Και μάλλον το φονικό πρέπει να διαπράχθηκε στου «Κριθαρά την Βρύση».
1. -Ωρέ Γιαννάκη τι τα φόρεσες Γιαννάκη
μου Καραλή μωρέ τα γιορτινά σου ρούχα.
Μήπως σε γάμο θες να πας Γιαννάκη
μου Καραλή ωρέ νουνός να στεφανώσεις;
-Θα πάω στη Κοντοβάζαινα
ωρέ θα πάω στη Κοντοβάζαινα Γιαννάκη μου Καραλή
ωρέ πουν’ η δημοπρασία, πάω να χτυπήσω τα χωριά.
2. -Ωρέ, Γιαννάκη, τί τα φόρεσες, Γιαννάκη Καραλή
τα γιορτινά σου ρούχα και το σιλάχι το χρυσό.
Ωρέ, και το σιλάχι το χρυσό -Δεν κλαις, μωρέ, Μαριορή-
τ’ αργυροκεντημένο, μη σε κάλεσαν για νουνό
άιντε, μη σε κάλεσαν για νουνό, Γιαννάκη Καραλή
νουνό να στεφανώσεις;
-Δε με κάλεσαν για νουνό
δε με κάλεσαν για νουνό, νουνό, να στεφανώσω
Ο Ντεληγιάννης μου ’γραψε μέσα από την Αθήνα,
να πάω στην Κοντοβάζαινα τις εκλογές να πάρω.
3. -Γιαννάκη τι τα φόρεσες, τα γιορτινά σου ρούχα
και το σιλάχι το χρυσό, τ’ ασημοκεντημένο;
Μήπως σε γάμο θε να πας, μήπως σε πανηγύρι;
-Θα πα στην Κοντοβάζαινα, που ’ναι δημοπρασία 2*,
πάω να πάρω τα χωριά, τα τρία κεφαλοχώρια.
Να μην τα πάρει ο Δήμαρχος….
4. -Γιαννάκη τι τα φόρεσες τα γιορτινά σου ρούχα,
που δω γάμος δε γίνεται, μα είτε πανηγύρι;
-Θα πα στην Κοντοβάζαινα, που ναι δημοπρασία,
θα πα να πάρω τα χωριά, τα τρία κεφαλοχώρια.
-Γιάννη, θα σε σκοτώσουνε οι Κοντοβαζαινίτες.
-Το που το ξέρεις Μαριορή, καημένη αδερφή μου;
-Απόψε είδα στον ύπνο μου, είδα και στ’ όνειρό μου
Θολό ποτάμι πέρασες και πέρα δεν εβγήκες,
ανάγειρε το φέσι σου κι έπεσε στο ποτάμι.
Η πιο ενδιαφέρουσα και πιο διαφωτιστική παραλλαγή,
αναφορικά με το μέρος και τον τρόπο που δολοφονήθηκε
ο ήρωας του τραγουδιού, Γιαννάκης Καραλής
είναι η ακόλουθη με το Νο επτά (7):
5. -Γιαννάκη μου τι τα φόρεσες τα γιορτινά σου ρούχα
και το σελάχι το χρυσό, το χρυσογαζωμένο;
Με τ’ ασημένια του κουμπιά, τις φλινιτσένιες χάντρες,
μήνα σε γάμο θε να πας, μήνα σε πανηγύρι;
-Ούτε σε γάμο θε να πα, ούτε σε πανηγύρι,
θα πα στην Κοντοβάζαινα, που ’ναι δημοπρασία,
μη μου την πάρει ο Τούμπανος κι ο Τάσης ο Βαχλιώτης.
Κι εκεί που εροβόλαγε, με τ’ άτι του καβάλα,
μπροστά καρτέρι του ’χανε στου Κριθαρά την βρύση.
«Ποτέ του να μη έσωνε εκειά να ξαγναντήσει».
Του ρίχνουν μια δεν τον κρατούν, του ρίχνουν δυο δεν πέφτει
την τρίτη την φαρμακερή, την ρίχνουν στην καρδιά του.
Το στόμα του αίμα γιόμισε, σπάσανε τα σωθικά του.
Ν’ εκεί που ο Γιάννης έπεσε, και βγήκε η ψυχή του
ο τόπος ούλος μαύρισε, χορτάρι δεν φυτρώνει.
(Συλλογή καταγραφή Ηλίας Τουτούνης, το τραγούδησε ο αείμνηστος Ανδρέας Βεκρής, από το χωριό Χρυσοβίτσι, του δήμου Φαλάνθου Αρκαδίας, Κυριακή 23 Ιουλίου 1995).
Το τραγούδι του Γιαννάκη Καραλή, πάντα σύμφωνα με τους στίχους του τραγουδιού, πιθανόν να δημιουργήθηκε έπειτα από τις σχετικές ανακρίσεις, ή από τα λεγόμενα της αδελφής του Μαριορής, και μας εξιστορεί την συνομιλία που είχε ο ήρωας του τραγουδιού με την αδελφή του, προτού κινήσει από το σπίτι του από το χωριό Βελημάχι, για να μεταβεί στην Κοντοβάζαινα, με σκοπό να συμμετάσχει στην εν λόγο δημοπρασία.
Ο τραγουδοποιός θέλοντας να αποδώσει μια ιδιαίτερη προσέγγιση και έμφαση, επιστρατεύει την αδελφή του και περιπλέκει ακόμη και τις δεισιδαιμονίες του λαού περί κακών ονείρων κ.λπ. Σε πάρα πολλά δημοτικά τραγούδια μας, συνήθως περιπλέκονται τα όνειρα. Σε ορισμένα απ’ αυτά εμπλέκονται και τα ποτάμια, ιδίως όταν τα βλέπουν θολά, όπου ο λαός μας πίστευε και πιστεύει ακόμη, ότι το θολό ποτάμι στα όνειρα, συμβάλλει σε ότι το χειρότερο κακό, μπορεί να συμβεί σε μια οικογένεια. Θα πρέπει ν’ αναφέρουμε ότι μια δεισιδαιμονία που έχει προσθέσει ο τραγουδοποιός, όσον αφορά τον τόπο που ξεψύχησε ο ήρωας του τραγουδιού που αναφέρει:
«…Ν’ εκεί που ο Γιάννης έπεσε, και βγήκε η ψυχή του
ο τόπος ούλος μαύρισε, χορτάρι δεν φυτρώνει..».
Γενικά πιο παλιά πίστευαν, ότι ο τόπος που είχε ξεψυχήσει ένας άνθρωπος και ιδίως μετά από τραγικό θάνατο, όπως φόνος, ατύχημα ή οτιδήποτε άλλο, λογαριαζόταν ως κακοτοπιά, με αναφορές ότι κρατάει, κ.λπ. Ταυτόχρονα προσπαθούσαν να μεταδώσουν αυτές τις δεισιδαιμονίες τους στις νεότερες γενιές, κάνοντας διάφορες αναφορές περί των απρόσμενων θανάτων, περιπλέκοντας ακόμη και τα φυσικά φαινόμενα.
Ακόμη ο τραγουδοποιός στους στίχους των παραλλαγών του τραγουδιού, μας δίνει μερικές πληροφορίες για την ενδυμασία των πλουσίων (εδώ ισχυρών) ανθρώπων εκείνη την εποχή, όταν φορούσαν την επίσημη στολή για να παρευρεθούν σε διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις. Εδώ παρά την δεινή οικονομική κατάσταση που βρισκόταν ο λαός, αντλούμε την είδηση ότι η ενδυμασία αυτών των ανθρώπων αποτελείτο από ακριβά και επιχρυσωμένα ρούχα και οπλισμό 3*.
-Γιαννάκη μου τι τα φόρεσες τα γιορτινά σου ρούχα
και το σελάχι το χρυσό, το χρυσογαζωμένο;
Με τ’ ασημένια του κουμπιά, τις φλινιτσένιες χάντρες
μήνα σε γάμο θε να πας, μήνα σε πανηγύρι;
Συνήθως οι τοπικοί παράγοντες, οι παράνομοι και γενικά η μεσαία τάξη, εκείνη την εποχή, επεδίωκαν αλλά και συνάμα γινόντουσαν αποδέκτες, από τον απλό λαό, πληθώρας προσκλήσεων κυρίως για κουμπαριές (στεφανώματα- βαφτίσια), για διαφόρους και ευνόητους λόγους όπως ρουσφέτια, ψηφοθηρίες, διασυνδέσεις, άλλοθι, υπόθαλψης εγκληματιών κ.λπ. Η κουμπαριά σ’ ένα χωριό, αποσκοπούσε όπως συμβαίνει ακόμη και σήμερα, όπως αναφέρανε οι παλιοί, να φτιάξουν μια «γερή φωλιά» σε ξένο τόπο. Και αυτό επιβεβαιώνεται καθημερινά, όταν ακούμε ότι ο τάδε πολιτικός έχει πραγματοποιήσει δεκάδες, εκατοντάδες κουμπαριές, κυρίως σε ανθρώπους της επαρχίας των, αποσκοπώντας πάντοτε στην μόνιμη ψηφοθηρία.
Εδώ παραθέτω ακόμη ένα τραγούδι του Γιαννάκη Γκρίτζαλη 4*, από την Μεσσηνία που δημοσίευσε ο Στάθης Κακούτης, στο βιβλίο του «Μοραΐτικα δημοτικά τραγούδια», φαίνεται ότι περιπλέκει την προέλευση του τραγουδιού, διότι ο χρόνος και ο τόπος που διαδραματίσθηκαν τ’ ανάλογα επεισόδια δεν έχουν καμιά σχέση μεταξύ των. Ο μεν Γιαννάκης Γκρίτζαλης συμμετείχε στην Μεσσηνιακή Επανάσταση που εξερράγη στις 29 Ιουλίου 1834, ενώ η παραλλαγή του τραγουδιού πρέπει να έγινε μετά τα γεγονότα της Κοντοβάζαινας, όσον αφορά τον Γιαννάκη Καραλή, κάπου σαράντα χρόνια αργότερα. Μάλλον αυτός που δημιούργησε την παραλλαγή, πρέπει να το έπραξε εσκεμμένα ή μάλλον και να μπέρδεψε τα λόγια του τραγουδιού. Πάντως όσον αφορά το τραγούδι που αναφέρεται στον Γκρίτζαλη, νομίζω ότι αυτό είναι μια τοπική παραλλαγή του τραγουδιού του Γιαννάκη Καραλή, διότι και στα δυο αναφέρεται το χωριό Κοντοβάζαινα, δημοπρασία και Θεοδωράκης. Τα δυο πρώτα στοιχεία δεν έχουν καμιά σχέση με την Μεσσηνιακή επανάσταση. Ενώ όσον αφορά το όνομα Θεόδωρος, αυτό συνέβη διότι τότε στην Βλαχοεπανάσταση της Μεσσηνίας συμμετείχε ενεργά και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1* Οι κομματάρχες ήταν άνθρωποι με δύναμη, την οποίαν αντλούσαν από τους πολιτικούς, αλλά και από το ότι ήταν μεγάλοι ζωοκλέφτες. Είχανε μετατραπεί σε μεγάλα φόβητρα της περιοχής τους, επίσης ασκούσανε πίεση στους αδύναμους ψηφοφόρους την περίοδο των εκλογών, με τις μαγκούρες οδηγού¬σαν τους αδύναμους στις κάλπες και τους αναγκάζοντας τους να ψηφίζουν κόμματα και βουλευτές τις αρεσκείας τους. Τέτοιος ήταν και ο Γιαννάκης Καραλής.
2* Η δημοπρασία ήταν μια διαδικασία εκλογικού χαρακτήρα. Δηλαδή εξαγόραζαν με δημοπρασία την εκλογική βούληση των κατοίκων εκάστοτε χωριού. Τοιουτοτρόπως άπαντες οι κάτοικοι, ήσαν υποχρεωμένοι να ψηφίσουν, αυτόν που υποστήριζε ο πλειοδότης αυτής της δημοπρασίας, ο οποίος ενεργούσε για τον δικόν του πολιτικό. Εδώ στη συγκεκριμένη δημοπρασία ο Γιαννάκης Καραλής ήταν τοπικός παράγοντας και αντιπρόσωπος του Θεοδώρου Δεληγιάννη, από τα Λαγκάδια Γορτυνίας.
3* Εκείνη την εποχή, στις κοινωνικές εκδηλώσεις, οι περισσότεροι άνδρες έκαναν την παρουσία τους, στολισμένοι πάντα με την επίσημη φορεσιά αλλά και με τον ατομικό οπλισμό τους, πάντοτε προς εντυπωσιασμό, αλλά και επίδειξη δύναμης.
4* Ο Γιαννάκης Γκρίτζαλης γεννήθηκε το 1791 στο Ψάρι Τριφυλίας. Η γυναίκα του Γιαννάκη Γιαννούλα, ήταν κόρη του κλέφτη και οπλαρχηγού Μητροπέτροβα από τη Γαράντζα. Η συμμετοχή και συνεισφορά του Γιαννάκη Γκρίτζαλη, κατά τα πρώτα χρόνια του αγώνα της επανάστασης του 1821, είναι ιστορικά τεκμηριωμένες. Συμμετείχε στο Βαλτέτσι, στην Άλωση της Τριπολιτσάς και στα Δερβενάκια, όπου τον καθιέρωσαν ως οπλαρχηγό πρώτης γραμμής. Το 1823 ονομάστηκε χιλίαρχος σε ηλικία 32 ετών και μάλιστα ήταν ο νεότερος σε ηλικία χιλίαρχος, μεταξύ των οπλαρχηγών του Αγώνα.
Η έλευση του Όθωνα, σε ηλικία μόλις 18 ετών και η επιτροπεία του από τους αντιβασιλείς δρομολόγησαν για τη χώρα καινούργια δεδομένα και αποτέλεσαν τις πιο θλιβερές σελίδες της νεότερης ιστορίας. Και μόνο το γεγονός της άδικης καταδίκης σε θάνατο και παρ’ ολίγον εκτέλεσης, του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη και Δημητράκη Πλαπούτα, αποδεικνύει τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας εκείνη την άστατη εποχή. Επικεφαλής της γνωστής Μεσσηνιακής Επανάστασης του 1834 ο Γκρίτζαλης, η οποία, λόγω και των αιτημάτων φορολογικού και θεσμικού χαρακτήρα που περιλαμβάνονταν στις προκηρύξεις τους θεωρείται ως η πρώτη κοινωνική Επανάσταση στη νεότερη ελληνική ιστορία. Μεταξύ των αιτημάτων, πέραν της αποφυλάκισης των Κολοκοτρώνη και Πλαπούτα, για πρώτη φορά περιλαμβάνεται και εκχώρηση Συντάγματος. Ο Γιαννάκης Γκρίτζαλης, ο σημαντικότερος αρχηγός της Μεσσηνιακής επανάστασης, φέρεται να αρνείται την ανάμειξη των φυλακισμένων στρατηγών Κολοκοτρώνη και Πλαπούτα στην εξέγερση και επικαλείται ως λόγο για τον ξεσηκωμό των χωρικών την αβάσταχτη φορολογία. Στις 29 Ιουλίου 1834 τέσσερα οργανωμένα κινήματα σε τέσσερα διαφορετικά σημεία της Μεσσηνίας και της Αρκαδίας έλαβαν χώρα, ταυτόχρονα. Έκτακτο στρατοδικείο με πρόεδρο τον Άγγλο Θωμά Γκόρντον και μέλη τον συνταγματάρχη Π. Γιατράκο, τον αντισυνταγματάρχη Σπυρομήλιο και τους δικαστές Φ. Φραγκούλη και Αν. Λόντο συγκροτήθηκε, με έδρα την Κυπαρισσία, όπου είχε εκραγεί η ανταρσία. Εισαγγελέας ορίστηκε ο Δ. Σούτσος, ο γαμπρός δηλαδή του περιλάλητου υπουργού Σχοινά, και ένας από τους δικαστές που είχαν καταδικάσει σε θάνατο τον Κολοκοτρώνη και τον Πλαπούτα. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι ο Σπυρομήλιος που ήταν τώρα «στρατοδίκης» είχε συλληφθεί πριν ένα χρόνο μαζί με τον Κολοκοτρώνη, ως συνένοχός του στην υποτιθέμενη συνωμοσία. Πρώτος δικάστηκε ο Γκρίτζαλης, ο οποίος ανέλαβε θαρραλέα όλες τις ευθύνες της ανταρσίας, και καταδικάστηκε σε θάνατο. Δύο ώρες μετά την καταδίκη του, εκτελέστηκε με τουφεκισμό στις 19- Σεπτεμβρίου 1834. Κατά την διαδικασία της εκτέλεσής του, αρνήθηκε να του δέσουν τα μάτια και φώναξε μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα:
-Αδέλφια, άδικα πεθαίνω. Γύρεψα τα δίκια των Ελλήνων.
Το στρατοδικείο καταδίκασε επίσης σε θάνατο τον γέροντα Μητροπέτροβα και τον Τζαμαλή. Μόνον η ποινή του Μητροπέτροβα δεν εκτελέστηκε «ως υπέργηρου και αγωνισθέντος υπέρ πατρίδος» και μετατράπηκε σε ισόβια φυλάκιση. Ο Όθωνας μαθαίνοντας αργότερα την αλήθεια, αναγνώρισε το λάθος του και έστειλε στο Πάνω Ψάρι, στην γενέτειρα του ήρωα δώρο, μια καμπάνα για το καμπαναριό της εκκλησίας που αναγράφεται: «Όθων Βασιλεύς των Ελλήνων».
Πηγές:
(-Κωνσταντινόπουλου Γ. Χρήστου, άρθρο στην εφημερίδα «Ο τύπος της Γορτυνίας», αριθμός φύλλου Νο 19, της 15/10/1973.
-Δαφναίου (Σωτηρόπουλου) Αντρέα, «Καλαβρυτινά Δημοτικά Τραγούδια και Μοιρολόγια», σελίδα 50, Αθήνα 1994.
-Φωτόπουλου Αθανασίου, άρθρο στην «Επετηρίδα των Καλαβρύτων», σελίδα 172, έτος 1973.
-Φωτόπουλου Αθανασίου, «Ιστορικά και Λαογραφικά της Ανατολικής Περιοχής Αιγιαλείας και Καλαβρύτων», τόμος β΄, σελίδα 151, Αθήνα 1982.
-Καπράλου Χρήστου, «Αρκαδικοί Θρύλοι», σελίδα 166.
-Σταμάτη Μακρή, «Το Δημοτικό Τραγούδι- Βίωμα και Μεράκι», σελίδα 133, Παπαναστασίου Τρίπολη 1998.
-«Τα Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας», Βουλή των Ελλήνων.
-Κωνσταντίνου Ι. Βασιλόπουλου, «703 Δημοτικά Τραγούδια», σελίδα 247, Τρίπολη 2000.
-Νώντα Περ. Σακελλαρόπουλου, «Τα Καλαβρυτινά Δημοτικά Τραγούδια», σελίδα 104, Πάτρα 1985.
-Στάθη Π. Κακούτη, «Μοραΐτικα δημοτικά τραγούδια», έκδοση Τριφυλιακής Εστίας, σελίδα 84, αρ. 55, Αθήνα 1978).
Βίντεο τραγουδιού Κώστας Παπαντωνόπουλος, Φώτο Ηλίας Τουτούνης
